طرح شاه عباسی

طرح‌های شاه‌عباسی بر پایه گل و بوته‌های ویژه‌ای که به نام «گلهای شاه‌عباسی» مشهورند شکل گرفته‌اند.

این گل‌ها همراه با اسلیمی‌ها، ختایی‌ها و دیگر نقشمایه‌های رایج در نقوش فرش، نگاره‌های اصلی را در حاشیه و متن فرش به وجود می‌آورند.

طرحهای شاه‌عباسی گونه‌های مختلفی دارند که برخی از آنها عبارتند از: شاه عباسی لچک و ترنج، شاه‌ عباسی تصرفی، شاه ‌عباسی افشان و شاه‌عباسی طره‌ای.

 

شاه عباسی لچک و ترنج:

این طرح از دیرباز برای تزیین جلدهای چرمی و کتابهای قدیمی به کار می‌رفته و از اصالت ویژه‌ای برخوردار است.

فرشهایی که با این طرح بافته می‌شوند دارای ترنجی میانی به شکل دایره یا لوزی هستند که دو «سرترنج» در بالا و پایین و گاه طرفین نیز آنرا احاطه می‌کند. چهار گوشه زمینه میانی و متن فرش را نیز چهار نقش یکسان به نام «لچک» که معمولاً یک چهارم ترنج میانی است، تزیین می‌کند.

پاره‌ای از طرحهای شاه‌عباسی لچکهای 4 گوشه را ندارند که به آنها «شاه‌ عباسی ترنج دار» گفته می‌شود.

شاه عباسی افشان:

طرح شاه‌عباسی افشان، ترنج‌ میانی و لچکهای 4 گوشه را ندارد و سراسر متن فرش را برگها و گل‌های اسلیمی و ختایی به همراه خطوط مدور و کمانی پر می‌کند.

 

شاه عباسی طره‌دار:

این طرح دارای ترنجی ظریف در وسط است و ویژگی این نقش، طره‌ای است که به صورت سلسله ای گرداگرد متن آمده است.

به بیانی دیگر در این گونه طرحها، لچک برخلاف معمول از یک چهارم ترنج تشکیل نشده بلکه به صورت طره سراسر متن را دور زده است.

 

شاه عباسی تصرفی:

این طرح با دخل و تصرف‌هایی در ساختار کلی طرح شاه عباسی به وجود می‌آید. برای نمونه حذف لچکها و استفاده از نیم ترنجهایی در اضلاع متن فرش و برخورداری از قابها و کتیبه‌های تزیینی به طور قرینه در اضلاع جانبی و تغییراتی از این دست، از جمله ابداعاتی است که در طرح به وجود آمده و آنرا به نام تصرفی موسوم می‌سازد.

 

طرح اسلیمی

در طراحی فرش به مجموعه‌ای از اشکال تزیینی ویژه‌ که شبیه دهان باز مار هستند، «اسلیمی» گفته می‌شود.

اسلیمی را ریشه‌گرفته از واژه «اسلیم» به معنی «جوانه» دانسته‌اند که چندان دور از ذهن نیست و گروهی نیز ریشه این واژه را از کلمه «اسلام» می‌دانند هرچند که طرحهای اسلیمی پیش از ورود اسلام به  ایران نیز به کار می‌رفته است.

طرحهای اسلیمی که بیشتر در مناطق مرکزی ایران مانند اصفهان استفاده می‌شود، خود انواع مختلفی دارد که اسلیمی دهان اژدری، اسلیمی ماری و اسلیمی شکسته از آن دسته‌اند.

 

طرح گلدانی

در این طرح، شکل گلدانی مزین به شاخه‌های گل، عنصر اصلی و غالب را تشکیل می‌دهد که در اندازه‌های مختلف (گاهی بزرگ و به صورت واحد و گاهی کوچک و در ردیفهای موازی) تمامی زمینه‌ فرش را پوشش می‌دهند.

طرح گلدانی از دیرباز در میان فرشبافان قم، تبریز، کاشان، آباده و کردستان مقبولیت فراوانی داشته و خود انواعی دارد که گلدانی محرابی، گلدانی ظل السلطان، گلدانی حاج خانمی و گلدانی تکراری از آن جمله‌اند.

 

گلدانی ظل السلطان:

طرحی است گلدانی که در دو طرف آن به جای دسته‌گلدان، نقش پرنده کار می‌شود و از درون گلدان نیز گلهای فراوان روییده است.

 

گلدانی حاج خانمی:

ـ طرحی گلدانی  است که بیشتر در میان قشقایی‌ها رایج است و درشیراز به آن «نقش ناظم» می‌گویند و قالیچه‌های دارای این طرح را «ناظم کشکولی» می‌خوانند. از ویژگی‌های مهم این طرح رعایت دقیق تناسبها و نیز اندازه و ابعاد نگاره‌های مشابه و مکرر در سراسر طرح است.

گویا اصطلاح حاج خانمی از نام «حاج خانم جهان آرا بی بی» گرفته شده است که تلاشی ارزنده در احیای هنر فرشبافی قشقایی داشته است.

طرح فرش ایران 2

طرح فرش ایران 3