طرح بته:

درباره ریشه تقشمایه بته نظرات گوناگونی مطرح شده است. شباهت این نقش با شعله مقدس آتش زرتشتیان، میوه کاج، قطره‌آب، سرو، شاخه نخل، پرنده مهر و... دیدگاههای متفاوتی را درباره منشاء بته ایجاد کرده است.

نقشمایه بته در طرحهای فرش در اندازه‌ها و شکلهای گوناگونی به چشم می‌خورد. گاهی چنان بزرگ است که چند بته برای پوشش سطح فرش کفایت می کند اما در بیشتر موارد به اندازه‌های کوچک در ردیفهای موازی در متن فرش و یا به دنبال هم در حاشیه آن دیده می‌شود که گاهی در سبک شکسته نیز استفاده می‌شود.

طرح بته معمولاً در فرشهای کرمان، سسندج، همدان، کاشان، سرابند و قم دیده می‌شود و معروفترین گونه‌های آن عبارتند از: بته‌جقه، بته ترمه، بته مادر و فرزند، بته سرابندی، بته قلمکار اصفهانی، بته کردستانی یا هشت‌پر.

طرح ماهی درهم (هراتی):

از آنجا که نخستین نمونه‌‌های این طرح در هرات به دست آمده است، به این طرح «هراتی» نیز می‌گویند. طرح ماهی درهم از دو نگاره ماهی و یک گل در میان آنها تشکیل شده است. در برخی مناطق غربی ایران، گل میانی در وسط یک لوزی قرار دارد و چهار ماهی یا چهار برگ خمیده همانند خمیدگی کمرماهی در کناره بیرونی چهار ضلعی لوزی بافته می‌شود.

استان مرکزی، خراسان، همدان، بیجار و سنندج جایگاه اصلی طرح ماهی درهم به شمار می‌آیند.

طرح درختی

نقش گیاهان و درختان به دلیل مقدس بودن آنها نزد ایرانیان باستان، همواره مورد توجه قالیبافان بوده است و امرزه نیز نقش درختی همچنان در بسیاری از نقاط ایران بافته می‌شود اما کارشناسان ریشه اصلی این طرح را در راور کرمان می‌دانند.

طرح درختی برپایه عنصرهای مورد استفاده در آن به نقشهای گوناگونی تقسیم می‌شود که طرح حیوان‌دار (جانوری)، سبزیکار (آب نما)، ترنج‌دار، سروی، سراسری و لچک‌وترنج از آن جمله‌اند.

درختی حیوان‌دار

در این طرح در میان شاخ و برگهای درختان، پرندگانی به چشم می‌خورند و در پای درختان نیز حیواناتی در حال چرا و استراحت دیده می‌شوند.

درختی شکارگاه

اگر در متن و حاشیه طرح درختی، شکارچیانی سوار بر اسب و یا پیاده در حال صید دیده ‌شوند، طرح درختی به شکارگاه موسوم می‌شود.

درختی سبزیکار

اگر در میان فرش، برکه آبی که معمولاً با رنگ فیروزه‌ای مشخص شده‌است دیده شود، طرح فرش را درختی سبزیکار یا آب نما می‌خوانند. در این طرح شکل کلی درخت ترسیم نشده و شاخه‌ها و ساقه‌های پرگل درختان هستند که عناصر غالب و اصلی طرح را تشکیل می‌دهند.

طرح درختی سبزیکار از طرحهای معروفی است که حدود 60سال پیش از راور کرمان به مجموعه طرحهای زیبای فرش ایران راه یافت و امروزه بافندگان کاشان، اصفهان، تبریز، قم و تهران به بافت این طرح علاقه‌مند هستند.

گفتنی است بسیاری از اروپاییان نقش درخت در فرش را به فال نیک گرفته و آن را نشانه‌ای از تداوم عمر و خوشبختی و سعادت می‌دانند.

طرح‌بندی:

اگر نقشمایه‌ یا نقش کوچکی از طرح در متن فرش در جهتهای طولی و عرضی تکرار شده باشد، طرح را بندی می‌نامند.

معروفترین طرحهای بندی عبارتنداز: بندی ورامین (میناخانی)، بندی اسلیمی، بندی بازوبندی (شیرشکری)، بندی کتیبه‌ای و بندی شاخ گوزن حیوان‌دار

بندی میناخانی

نمونه‌های قدیمی این طرح در نقشه‌های دیرسال منطقه کردستان، بیجار و ساوجبلاغ دیده شده است.

طرح میناخانی از جمله طرحهای یکنواختی است که تمام متن فرش را می‌پوشاند و در بسیاری از مناطق ایران از جمله همدان، چهارمحال و بختیاری، هریس و قائنات بافته می‌شود.

بندی اسلیمی:

در این طرح نگاره‌ها و خطوط اسلیمی به هم پیوسته و با ترکیب گلهایی همچون ختایی و یا شاه‌‌عباسی زمینه فرش را پر می‌کند.

بندی بازوبندی

نام این طرح از تزیینات بازوبندها و کمربندهایی می‌آید که ایرانیان در گذشته به پهلوانان و ورزشکاران هدیه می‌کردند. نقش قابها و نقاشی‌های این هدیه‌ها منبع الهام طراحان فرش بوده و با تکرار این نقش‌ها، فرشهایی زیبا عرضه شده‌است.

بندی کتیبه‌ای:

در این طرح قابهای هندسی شکل چند ضلعی مزین به گلهایی به چشم می‌خورند که گاه دو قاب با یک گل چندپر و گاه با یک پاره‌خط به هم پیوسته‌اند.

بندی شاخ گوزن حیوان‌دار:

شاخ پرپیچ و خم گوزن از پایه‌های اصلی تشکیل دهنده طرح بندی شاخ گوزنی است. در متن این گونه طرحها، گلهای طراحی شده با برگ‌ها و غنچه‌هایشان به وسیله نقشی که بی‌شباهت به شاخ پرپیچ و خم گوزن نیست، محدود می‌شوند و گلهای طراحی شده به تناوب در سرتاسر متن وبه طور قرینه قرار می‌گیرند.

در طرح‌بندی شاخ گوزن حیوان‌دار، حیوانات بسیار کوچک و ظریفی مانند آهو و گوزن در جای‌جای متن و کنار گلها دیده می‌شوند. حواشی اینگونه نقشها را اغلب با خطوط پیچان و اسلیمی‌‌های ظریف گه گلهال ریزی را در بر گرفته‌اند تزیین می‌کنند.

طرح های فرش ایران 1

طرح های فرش ایران 3