صنعت فرش ایران گرفتار بی تدبیری‌ها/طرح جامع فرش دستباف تهیه شود
صنعت فرش دستباف ایران در سال های اخیر با مشکلات عدیده ای روبرو بوده که همین موضوع روند صادرات آن را با کاهش زیادی مواجه کرده است که در این راستا تهیه یک طرح جامع، ضروری به نظر می رسد.
به گزارش خبرنگار مهر، چندسالی است که صنعت فرش ایران حال و روز خوشی ندارد و گرفتار سیاست های اجرایی نادرست و شرایط نامناسب جهانی بر علیه ایران شده است. این در حالی است که ایران تا سال ها با این صنعت در سطح جهان شناخته شده بود.
در واقع سهم صادرات فرش دستباف از صادرات غیرنفتی ایران طی سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۲ روند کاهشی داشته است، البته بخش عمده ای از این کاهش سهم، ناشی از افزایش صادرات سایر محصولات غیرنفتی (غیر از فرش دستباف) بوده است.
همچنین روند تغییرات ارزش صادرات فرش دستباف بجز در دوره ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ که روند صعودی داشته، در بقیه دوره مورد بررسی یعنی در بازه سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۲ روند نزولی داشته است. البته این نکته حائز اهمیت است که این روند باتوجه به شدت گرفتن شرایط تحریم و محدودیت های دسترسی به بازارهای مالی بین المللی در طی دوره ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ با وجود افزایش سرمایه گذاری تقریبا دو برابری در کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر در صنعت فرش دستباف در همین دوره، ایجاد شد.
در این رابطه مرکز پژوهش های مجلس به بررسی شرایط کنونی این صنعت و راهکارهای برون رفت از مشکلات آن پرداخت است. این مرکز در گزارشی آورده است که بازارهای دارای اولویت بالاتر برای صادرات فرش دستباف ایران بر اساس شاخص های رشد واردات، درآمد سرانه، رشد جمعیتی، ثبات سیاسی و اقتصادی، موانع تعرفه ای و فاصله جغرافیایی به ترتیب آمریکا، امارات، آلمان، قطر و ایتالیا هستند که در گروه اولویت اول تعیین شده اند.
براین اساس، به موجب ماده(۲) قانون تشکیل وزارت بازرگانی، شرکت سهامی فرش ایران وظیفه سیاستگذاری در زمینه تجارت داخلی و خارجی فرش را برعهده داشت. این شرکت از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۹۲ شرکت دولتی محسوب می شد که در سال و۱۳۹۲ به بانک تجارت واگذار شد. در حال حاضر مرکز ملی فرش ایران به عنوان نهادی حاکمیتی عهده دار سیاستگذاری در امور فرش دستباف است.
گفتنی است همه امور مربوط به سیاستگذاری، برنامه ریزی، نظارت، هدایت و حمایت صنعت فرش دستباف، امور تحقیقاتی و پژوهشی مربوط به آن و تهیه ضوابط و الزامات فنی تولید و صادرات و اقدامات حمایتی مربوط به آن براساس مصوبه شورای عالی اداری مورخ ۲۰ فرودین ۱۳۸۲ از کلیه دستگاه های دولتی جدا و به مرکز ملی فرش به عنوان متولی واحد و زیرمجموعه وزارتصنایع، معادن و تجارت انتقال یافت.
وزارت جهاد کشاورزی با توجه به وظایف ذاتی و به ویژه قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی مصوب ۲۴ بهمن ۱۳۹۱ مجلس، سیاستگذاری در حوزه تجارت موناد اولیه اعم از صادرات و واردات و تولیدات مرتبط با فرس دشتبفا مانند ابریشم، پشم، پنبه و غیره را برعهده دارد.
در این گزارش آمده است: چرخه صنعت فرش ایران از ابتدای ترین مراحل تولید تا رسیدن به دست مصرف کننده، حدود ۳۰ فرصت شغلی را در خود جای می دهد، حداقل ۲ میلیون دست اندرکارفرش وجود دارد که حدود یک میلیون نفر شاغلان سایر زمینه های مرتبط هستند.
روند کاهشی صادرات فرش دستباف از ۱۷.۵ به ۱.۱ درصد
سهم صادرات فرش دستباف از صادرات غیرنفتی ایران در سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۲ روند کاهشی را تجربه کرده به گونه ای که از سهم ۱۷.۵ درصد در سال ۱۳۷۸ به سهم ۱.۱ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده است. البته این نکته اهمیت دارد که با وجود افزایش ارزش صادرات فرش دستباف در دوره سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ سهم آن از صادرات غیرنفتی به دلیل افزایش ارزش این صادرات کاهش پیدا کرده است.
تغییرات ارزش صادرات فرش دستباف از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۶ روند نزولی داشت پس از آن در دوره ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ روند صعودی و از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ دوباره روند نزولی داشته است که این روند با توجه به شدت گرفتن شرایط تحریم و محدودیت های دسترسی به بازارهای مالی بین المللی و در نتیجه از دست دادن بازار فروش خارجی امری آشکار است.
با وجود سهم پایین تر ارزش سرمایه گذاری در صنعت فرش دستباف به کل صنعت، همیشه سهم ارزش افزوده این صنعت از کل صنعت بیشتر بوده است. در دوره ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۳ همزمان با روند افزایشی گفته شده، نسبت سهم ارزش افزوده صنعت فرش به کل صنعت به سهم ارزش سرمایه گذاری این بخش در مقیاس کل صنعت، تقریبا ۲ بوده است.
چالش های صنعت فرش دستباف به دو دسته کلی، چالش های بالادستی و درون بخشی تقسیم می شود. چالش های بالادستی به نبود یک برنامه راهبردی مشخص تحت نظر یک متولی واحد با ضمانت های اجرایی لازم در یک بازده زمانبندی شده اشاره دارد و چالش های درون بخشی به مشکلات عملیاتی از فرآیند تولید و عرضه یعنی تامین مواد اولیه، تولید فرش تا توزیع و بازاریابی و فروش را شامل می شود.
مشکلات مربوط به طرح جامع عملیاتی و نقشه راه، مشکلات مربوط به متولی واحد و مشکلات مربوط به پشتوانه نظری از مهمترین چالش های بالادستی در فرش دستباف را تشکیل می دهد.
شناخت و اولویت بندی بازارهای هدف محصولات، از ضروریات تدوین استراتژی تجارت کارآمد است. بازارهای دارای اولویت بالاتر برای صادرات فرش دستباف ایران براساس شاخص های رشد واردات، درآمد سرانه، رشد جمعیتی، ثبات سیاسی و اقتصادی، موانع تعرفه ای و فاصله جغرافیایی به ترتیب آمریکا، امارات، آلمان، قطر و ایتالیا درگروه اولویت اول تعیین شده اند.
راهکار برون رفت صنعت فرش از مشکلات
مهمترین راهکار برای برون رفت صنعت فرش دستباف از وضعیت موجود، تدوین طرح جامع فرش دستباف با رویکرد میان مدت و بلند مدت توسط نهادهای مسئول به خصوص وزارت صنعـت، معدن و تجارت با محوریت مرکز ملی فرش و وزارت جهاد کشاورزی و اتحادیه های فرش دستباف در قالب یک کارگروه مشترک با رویکرد حرفه ای و تخصصی و مشارکت دادن همه ذی نفعان در تدوین این طرح است.
همچنین ضروری است در تدوین طرح جامع فرش دستباف، به منظور اجرایی شدن آن سازو کارها و ضمانت های اجرایی لازم پیش بینی شود.