آموزشگاه فنی و حرفه ای پنج پر

پشم

دردامنهٔ کوه‌های البرز ورشته کوه زاگرس به ویژه درنواحی سنندج و کرمانشاه ونواحی شمال خراسان وبلوچستان ونقاط مرکزی ایران گوسفند‌هایی پرورش می یابندکه پشم‌های مرغوب آنهادرتهیهٔ فرش‌های بادوام ومناسب به کارمیروند. نژادهای معروف گوسفندان ایران عبارت انداز: قره گل، ماکویی، سنجابی، کردی، افشاری، بلوچی، قزل کلکوهی، مغانی، بختیاری، نائینی ،سنگسری .بیشترگوسفندان ایران ازنوع ازنوع نژادهایی باپشم ضخیم هستندومتجاوزاز۶۵تا۷۰٪پشم آنهاازنوع هتروتیپ است. براثراین کیفیت تار پشم زبرتر ضخیم ترومستحکم تربوده وبرای قالی بافی کاملامناسب است. قطرتارپشم نژادهای گوسفندان ایران بین۳۵تا۵۰ میکرون {۳۵تا۵۰میلی‌متر}وطول آنهاحتی تا۳۸سانتی مترنیزمی رسد.

 گوسفندانی که در کوهستان وهوای معتدل پرورش می یابندنسبت به گوسفندان نقاط پست ومرطوب پشم‌های مرغوب تری تولیدمی کنند. همچنین پشم‌هایی که در فصل بهار چیده شده باشندکیفیت بهتری نسبت به پشم‌های پاییزه دارند.

 پشم‌های سفید رنگ خاصیت رنگ پذیری بهتری نسبت به سایرپشم هادارند. ناگفته نماندرنگ پشم گوسفندان نژادسفیدکاملا سفید روشن نیست بلکه درحقیقت نخودی ویا زرد روشن است. تنهاپشم برخی ازنژادهامانند گوسفندان سیستانی به طورکامل سفیدوبراق هستندکه بعداز رنگرزی شفافیت وجلوهٔ خاصی پیدامی کنند.

پشمی که برای بافت قالی انتخاب می گردد باید دارای خصوصیات ویژه ای باشد. قطرپشم‌های مناسب برای قالی بافی درحدود۳۰تا۴-میکرون است. ازپشم معمولا پرز ویاگوشت فرش بافته می شودولی بافندگان ایلیاتی مانند قشقایی ها, بلوچ‌ها، تراکمه وطوایف لر تارو پود فرش‌های خودرانیزازپشم انتخاب می‌کنند. به ندرت درگذشته نیزبرخی از فرش‌های همدانی وبلوچی با پشم شتر بافته می‌شد. به جزفرش‌های ابریشم تقریبادرتمام مراکزبافندگی ایران شیرازه‌های فرش راازجنس پشم انتخاب می‌کنند. البته درفرش‌های لری وبلوچی گاهی از موی بز برای این منظوراستفاده می‌کنند.

درمواردمعدودی درگذشته برخی ازسوداگران وقالی بافان متقلب از الیاف سلولزی پشم نمامانند کوپرآمونیوم ویسکوز یاپشم‌های نامرغوبی که ازصورت نخ خارج شده ودوباره رشته شده بودندویااز پشم مردار دربافت فرش استفاده می‌کردند. پشمی که ازگوسفندچیده می شوددارای موادخارجی است که قبل از ریسندگی باید آنهاراازپشم جداکرد. این موادعبارت انداز:چربی پشم(لانولین) که عامل جلوگیری ازشکستن الیاف می باشدودر پوست حیوان تولیدمیشودرطوبت ناشی ازادراروعرق بدن حیوان که درروی پشم خشک شده وحاوی املاح و پتاسیم وسدیم و اسیدهای معدنی و آلی است وهمچنین شن و خاک وخاشاک وسوخته‌های داغ وباقی ماندهٔ روغن هاومرهم‌هایی که برای التیام زخم برروی بدن حیوان مالیده‌اند. برای جداکردن این موادبایدالیاف پشم راشستشوداد. بعدازاین عمل بایدآب شکم رابادقت گرفته شده ودرمکانی کاملاتمیزبه صورت یکنواخت خشک شود. پس ازاین مرحله پشم هارامی ریسندوسپس کلاف‌های حاصله رادر کارگاه رنگرزی به رنگ‌های موردنظردرمی آورند. پشم‌های دست ریس بیشتردر روستا هاومراکزقالی بافی ایلیاتی تهیه می‌شود

کرک

کرک یکی ازموادتشکیل دهندهٔ قالی‌های ظریف ونسبتاگران قیمت است. کرک دراصطلاح به پشم‌های نرمی که روی بدن گوسفندوبزوشترروئیده می‌شود وبه هنگام شانه کردن بدن این حیوانات بین دندانه‌های شانه گیر می‌کنند، گفته می‌شود. پشم‌های ظریف خارجی مانند مرینوس هستندکه پرزاین قبیل قالیچه هاراتشکیل می‌دهند.

پنبه

الیاف پنبه به طور گسترده  در قالی بافی بکار می رود. به طور تقربی می توان گفت که  تاروپودبیشترفرش‌های ایران از پنبه است. یکی ازامتیازات رشته‌های پنبه‌ای نسبت به انواع پشمی آن این است که چون آفت بیدبه خوردن آن علاقه‌ای نداردفرش‌هایی که تاروپودآنهاازپنبه می باشددرصورتی که درمعرض بیدخوردگی قرارگیرندتنهاپرزآنهاازبین میرودوسوراخ ویاحفره‌ای درآنهاایجادنمی شوددرنتیجه به آسانی میتون طبقهٔ جدیدی ازپرزراازطریق پره زدن برروی شبکهٔ تاروپودفرش که سالم باقی مانده است به وجودآورد.

 ازویژگی‌های مهم الیاف پنبه استحکام آن است. الیاف پنبه به دلیل خاصیت کششی کمتری که درمقایسه باالیاف پشمی دارندبرای تاروپودقالی مناسب ترهستند. طول وقطرالیاف پنبه باتوجه به نوع وشرایط اقلیمی کشت آن متفاوت است وهرچه طول بیشتروقطرنازک تری داشته باشندمرغوب ترند. پنبهٔ ایران باخصوصیات ویژه‌ای که درددبرخلاف عدم قابلیتش برای بافت پارچه‌های ظریف وبرای تاروپودفرش‌های درشت بافت بسیارمناسب است برخلاف آنکه برای بافت پارچه‌های ظریف مناسب نیست.

ازالیاف پنبه‌ای نمی‌توان برای پرزقالی استفاده کرد. درمواردبسیارنادری دیه شده است که پنبه رابرق وابریشم نماکرده وفرش‌های ابریشمی تقلبی ازآن بافته‌اند. گاهی برای پودگذاری به جای پنبه ازالیاف ویسکوز نیزاستفاده می‌شود. برای تشخیص رپنبه ازویسکزوبهترین روش این است که الیاف مشکوک رادرآب خیس کنند. الیاف ویسکوزبعدازاین عمل به راحتی پاره می شونددرحالی که پنبه مقاومت بیشتری ازخودنشان می‌دهد.

ابریشم

الیاف ابریشم یااز پیلهٔ کرم ابریشم به دست می آیندویابه صورت مصنوعی تولیدمی شوند.که البته نوع مصنوعی آن چندان برای بافت قالی مناسب نمیباشد . الیاف ابریشمی درنسبت مساوی به قطربه مراتب مستحکم ترازالیاف پشمی هستند.

بافت فرش با الیاف ابریشمی کاری بسیار دقیق و پر زحمت است به این دلیل فرش های گرانبها و با رجشمار بالا را با آن می بافند.  گاهی ازابریشم برای برق وجلادادن وبرجسته نشان دادن طرح ونقش استفاده می‌کنند. ازجمله فرش گل ابریشم نائین , کاشان , تبریز و بیرجند. یااینکه به عنوان تاروپودآنرابکارمیبرندمانند: قالیچه‌های چله ابریشمی اصفهانی.

معمولا نسبت وزنی تاروپودپرزدرفرش‌های ابریشمی باتوجه به نوع بافت به شرح زیراست:تار۱۲-۲۰٪,پود۱۰-۱۸٪,پرز۵۰-۷۰٪. به عنوان یک قاعدهٔ کلی می‌توان گفت که ازکل وزن فرش ۱۵٪آن تار۱۵٪وزن پودو۷۰٪مربوط به وزن پرزفرش است.{بر گرفته از کتاب افسانه جاویدان فرش ایران مولف محمد جواد نصیری ،1389،فرهنگسرای میر دشتی}