آموزشگاه فنی و حرفه ای پنج پر

شستشوی دقیق و اصولی فرش باید به نحوی باشد که هدف اصلی به خوبی و بودن کمترین صدمه به فرش تحقق یابد . یعنی فرش از آلودگی ها و سطوح چرک زدوده شده و کاملاً پاکیزه گردد .

    البته به جهت امکان کنترل و حفاظت بیشتر فرش به روش سنتی می توان گفت در حال حاضر شستشوی دستی و سنتی فرش بهترین روش به ویژه در مورد فرشهای قدیمی و موزه ای است که باید نهایت دقت را در شستشوی آنها به کار گرفت تا کمترین آسیب را متحمل گردند

 هنگامی که الیاف و پرزهای فرش به یک دیگر چسبیده شده و پرزها حالت نرمی اولیه خود را از دست داد و یا آلودگی کلی پیدا کرد باید آن را شستشو نمود . معمولاً هر دو تا سه سال یکبار بسته به محلی که فرش در آن پهن شده و میزان رفت و آمد بر روی آن باید آن را شستشو داد ..

    هرگاه با تکان دادن گوشه ای از فرش ذرات گرد و خاک و الیاف شکسته شده پشم از آن بیرون آمد می توان گفت که زمان شستشوی آن فرا رسیده است .

    در روشهای کاملاً قدیمی معمولاً فرش را در درون نهرهای روان آب قرار داده و پس از آن که فرش به خوبی خیس می گردید آن را به بیرون منتقل ، با مواد شوینده ای چون : چوبک و سایر شوینده های قدیمی و به کمک پاروهای بزرگ می شستند . سپس فرش را دوباره به نهر آب فرو برده و کار زدودن مواد شوینده را آغاز می کردند . به این ترتیب حرکت دائمی آب بر روی فرش و کشیدن پارو بر روی آن پس از مدت کوتاهی مواد شوینده را به خوبی برطرف و فرش پاکیزه می گردید . سپس فرشها را بر روی صخره ها و سنگهای اطراف رودخانه و در مقابل نور آفتاب قرار می دادند و به این ترتیب پس از 3-2 روز فرش کاملاً خشک می گردید . در برخی موارد دیده می شود که برای آبگیری فرش پس از خارج کردن آن از داخل رودخانه آن را لوله یا تا کرده و آن را لگد کرده و یا با پارو می کوبند تا آب آن به خوبی گرفته شود و سپس جهت خشک شدن آنها را پهن می کردند .

    امروزه نیز در کارخانه های قالیشویی روشهایی شبیه به شیوه قدیمی اجرا می گردد .به این ترتیب که ابتدا فرش را برروی زمین پهن کرده و همه آن را با آب خیس می کنند .

    (نکته: معمولاً کارگاههای قالیشویی را در بیرون از سطح شهر ایجاد می نمایند تا حتی الامکان از آب نهرهای کنار شهر استفاده شود و یا بتوان با حفر چاههای عمیق آب فراوان برای شستشو مهیا نمود).

    پس از انکه تمام فرش به خوبی خیس شد مواد پاک کننده را به مقدار مناسب روی سطح قالی می ریزند. سپس با برس های ویژه ای شروع به شستن فرش می کنند . به این ترتیب قسمتهای چرک و آلوده قالی تمیز می گردد .

    در برخی کارگاههای قالیشویی دستگاههای خاصی طراحی و ساخته اند که دارای برسهای بزرگ و دایره ای شکل می باشد و توسط نیروی برق به حرکت در می آید و به آهستگی سطح فرش را سائیده و نقاط تیره و چرک آن را می شوید . پس از آنکه تمام فرش را شسته شده توسط شلنگهای آب که دارای دوش های پخش کننده آب است و فشار آب قابل تنظیم می باشد و تمام فرش را شسته و مواد شوینده را به خوبی از قالی دور می کنند.

    (نکته: سطح فرش باید حتی الامکان بوسیله برس شسته شود).

    پس از آنکه مواد شوینده از لایه لای پرز فرش خارج شد معمولاً فرش را به طور کامل و یکجا درون حوضچه های بزرگ آب فرو می کنند تا به اصطلاح آبکشی شود .

    (نکته: برای شستشوی فرش باید از مواد پاک کننده و خنثی و یا مواد شوینده مخصوص فرش استفاده شود)

    ( نکته: بعد از شستشو با صابون فرش را آبکشی کرده و پس از آب آن را از نظر قلیایی با PH مترو یا متل متالئین ارزیابی کنید ، پس آب پس از آبکشی فرش باید کاملاً صاف و خنثی باشد)

     در صورتی که در کنار کارگاههای قالیشویی نهرهای آب روان موجود باشد و یا بتوان توسط چاههای آب ، جریان سریع و رونده ای از آب فراوان ایجاد نمود، فرش را در داخل آن قرار داده و برای چند ساعت به حال خود رها می سازند تا مواد شوینده به طور کامل از درون قالی پاک و خارج شود . شاید بتوان گفت این روش از بهترین و موثرترین راهها برای آبکشی فرش و زدودن مواد شوینده باشد و لذا به همین منظور است که کارگاههای مدرن و مجهز قالیشویی که امکان استفاده از نهرها و رودخانه های طبیعی برای نیل به این منظور در دسترس دارند، می توانند عملیات شور قالی را به بهترین شکل انجام دهند.

    به هنگام آبکشی فرش اغلب از پارو و برسهای خاصی جهت زدودن بهتر مواد شوینده و آلودگی ها استفاده می نمایند .

    در کارگاههای قالیشویی عموماً به جای لوله کردن فرش و آبگیری آن تحت فشار قرار دادن از دستگاههای خاصی استفاده می گردد که عملکرد آن شبیه دستگاههای سانتریفوژ است . این دستگاهها محفظه ای استوانه ای هستند که فرش را داخل آن و به دیواره فلزی و مشبک آن مهار کرده و با روش شدن ، بسرعت و با حرکت دورانی به چرخش در می آید . در این حالت به خاطر نیروی گریز از مرکز ، بیشتر آب موجود در درون قالی به طرفین هدایت شده و از درون دیواره مشبک که در پشت قالی قرار دارد خارج می گردد . در بسیاری موارد این دستگاهها مقداری حرارت تولید می نمایند تا عمل خشک کردن قالی کمی تسریع یابد .

    پس از آبگیری فرش آن را به همان روش قدیمی یا بر روی سطح زمین پهن می کنند تا خشک شود .

    (نکته : فرش پس از شستشو بحالت گسترده در نور غیر مستقیم خورشید (از پشت و رو) آبگیری می شود و بعد از خروج رطوبت اضافی بحالت نیمه مرطوب در معرض هوا آویخته می شود ) .

    همچنین فرش را بر روی دارها و داربست های بزرگ می آویزند تا پس از 3-2 روز و در مجاورت هوای آزاد و نور آفتاب خشک شوند . چنانچه فرش قبل از نیمه خشک شدن آویخته شود آب در پایین فرش جمع شده و باعث زردی و پوسیدگی قسمت انتهایی فرش خواهد شد .

    برخی از کارگاههای قالیشویی اقدام به ساخت گرم خانه هایی برای خشک کردن قالی نموده اند. در این گرم خانه با ایجاد یک کانون حرارت مرکزی توسط بخاری های بزرگ و یا سایر حرارت دهنده ها تمام فضای گرم خانه را به طور مساوی حرارت می دهند . سپس کلیه فرش ها را به داربست های .یژه ای آویزان و در کوتاهترین زمان فرشها را خشک می نمایند .

    ( نکته : اگر فرش در کارخانه خشک می شود حرارت نباید از 40 درجه سانتیگراد تجاوز نماید .)

     با قید احتیاط می توان فرش را با رعایت کلیه مراقبت های مربوط در منزل نیز شستشو داد . اما هیچ گاه فرش های ابریشمی و عتیقه و آن هایی که رنگ های ثابت ندارند در منزل نباید شسته شوند و بدون تردید باید آن ها را به موسساتی که در این قبیل امور تجربه دارند سپرد .قبل از شستشو نیز باید آزمایش ثبوت رنگ انجام شود ، به این طریق که پارچه سفید رنگی را مرطوب نموده و بر روی فرش مالش می دهند ، در صورتی که اثر رنگ بر روی پارچه دیده شود ، نشانگر این کیفیت است که در موقع شستشو رنگ های فرش در یکدیگر مخلوط شده و به اصطلاح در یکدیگر می دوند ، بنابراین توصیه می شود که این گونه فرش ها را هیچ گاه در منزل شستشو ننمایند .

    همچنین در شرح چگونگی شستشوی خانگی فرش می بینیم که علاوه بر تجربه ، دقت و ظرافت عمل بیشتر اهمیت دارد . طریقه شستشوی خانگی به این گونه است که ابتدا باید یک پیمانه شامپوی مخصوص را با ده قسمت آب نیمه گرم مخلوط کرده و به آن دو قاشق سرکه طبیعی اضافه شود .

    ( نکته : وجود سرکه باعث جلوگیری از پخش شدن رنگ ها می شود ) .

    سپس فرش مورد نظر را در روی سطح صافی مانند تراس و یا حیاط پهن نموده و آنگاه برس مخصوص را که از موی اسب ساخته شده در محلول شامپو فرو برده و آن را بر روی پرزهای فرش مالش داد تا اینکه تمامی سطح فرش آشفته به محلول شامپو شود .

    باید توجه داشته باشید که برس باید همواره در جهت بالا و پایین فرش حرکت داده شود و این نکته را نیز از نظر دور ندارید که مالش خشن با برس باعث آن می شود که پرزهای فرش آسیب ببیند .(نکته : هیچ گاه فرش را در محلول پاک کننده غوطه ور نسازید ، چه تاروپود فرش کمتر در معرض ناپاکی ها قرار دارند و تنها پرز و یا گوشت فرش است که در معرض آلودگی است .)

    بعد از این مرحله محلول شامپوی باقی مانده در روی سطح فرش را به وسیله برس و یا هر وسیله مناسب دیگر جمع آوری نموده و آنگاه پرزهای فرش را در جهت خواب آنها بگردانید . بعد از خاتمه این عمل فرش را با احتیاط روی قسمت خشک و سطح و سختی در مقابل آفتاب بگسترانید . در صورت امکان اگر فرش را در روی داربست های مخصوص پهن نمایید در این حالت جریان هوا با پشت آن تماس داشته و در نتیجه فرش زودتر خشک شده و رطوبتی در آن باقی نمی ماند .

    باید دقت شود که فرش را برای خشک شدن در مقابل تابش آفتاب تند و سوزنده قرار نداده ، چون باعث رنگ آن می شود .

    (نکته : برای یک رنگ کردن و یا کمرنگ کردن (در موارد خیلی ضروری ) باید از نور مستقیم خورشید استفاده شود ) .

    هیچ گاه فرش را برای خشک شده آویزان نکنید و یا آن را بر روی چمن پهن ننمایید . توجه نمایید که به هیچ وجه فرش را چه به منظور خشک نمودن و چه در سایر موارد در مقابل بخاری (شومینه و یا هر نوع بخاری ) و در فاصله نزدیک با رادیاتورها و یا روی سطوحی که از زیر آن لوله های آب گرم عبور می کند به طور دائم قرار ندهید ،چه حرارت شدید و مستمر باعث آن می شود که روغن طبیعی موجود در الیاف پشم خشک شده و در نتیجه فرش درخشندگی خود ار از دست داده و الیاف آن شکننده شوند و یا اینکه جرقه های آتش شومینه آن را بسوزانند .

    بعد از آنکه پشت و روی فرش به طور کامل خشک شد و سطح آن حالت اولیه خود را به دست آورد آن را به محل اولیه آن منتقل نمایید .

    (نکته : توجه نمایید که فرش را هنگامی که رطوبت دارد تا نکرده و در محل اصلی آن پهن نکنید ، چه الیاف آن بعد از مدتی پوسیده شده و فرش متلاشی می شود .)

    گفتیم که مرحله مقدماتی شستشو خاک گیری و زدودن الیاف شکسته شده و کرک ها از فرش است و در موسسات فرش شویی از تکان دهنده های مکانیکی استفاده می شود . در منزل برای گردزدایی از فرش می توان تیرک های چوبی و یانی های کلفت را بکار برد ، در صورتی که فرش را تکان ندهیم و بشوییم گرد و خاک موجود در جسم فرش هنگام آغشته شدن با آب به صورت گل و سیمان چسبنده ای در می آید و عمل شستشو را مشکل می کند .

    هیچ گاه در منزل برای شستشوی قالیچه های کوچک و پادریهای دست بافت از ماشین رخت شویی که مکانیزم آن ها فقط برای شستشوی پارچه و بافت های ماشینی تنظیم شده است ، استفاده نکنید چون درجه حرارت آب داخل ماشین ، میزان ارزش دستگاه و ترکیبات شیمیایی مواد پاک کننده ای که در ماشین های رختشویی به کار می برند برای الیاف و گره های فرش مناسب نیستند .

    (نکته: هیچ گاه فرش های دست بافت خود را برای شستشو به موسسات خشک شویی نسپارید چون این طریق شستشو برای فرش های دستباف بسیار مضر است . )

    لازم به ذکر است که رفوگری و تعمیرات فرش بعد از مرحله شستشو می تواند نتیجه بهتری دهد ، زیرا علاوه بر رعایت بهداشت کارگر رفوگر ، انجام این کار از جهت مشخص شدن نوع بافت و آشکار شدن رنگهای واقعی فرش کاملاً ضروری است .

    برخی از خریداران فرش به ویژه در خارج از کشور علاقه خاصی به کاهش شدت رنگها و تا حدودی کهنه نما شدن رخ فرش دارند. بدین منظور قبل از ارسال فرش به خارج از کشور در کارگاههای قالیشویی با استفاده از مواد خاصی چون هیدروکلریک اقدام به شستشو و رنگبری فرش می نماید ، اما این مواد از لحاظ شیمیایی دارای خواص شویندگی همچون مواد اصلی شوینده فرش نمی باشد ، و قالیهایی که به آنها شسته می شوند ، معمولا قالیهای جوان و کاملا نو هستند که نیاز به شستشوی قوی برای زدودن سطوح چرک فرش ندارند . در واقع این مواد خاصیت سایندگی دارند و پشم را سست می کند و تا حدودی خواص فیزیکی پشم را از بین می برند و در نهایت از دوام فرش می کاهد