آموزشگاه فنی و حرفه ای پنج پر

حشرات از خطرناکترین و آسیب رسان ترین عوامل زنده برای فرش دستبافت محسوب می شوند. رشد حشرات نیز تا حدود زیادی به رطوبت هوا و دمای آن بستگی دارد. به طور کلی رشد و نمو حشرات در آب و هوای گرم و مرطوب بیشتراز سایر شرایط آب و هوایی است . با بررسی انواع آسیب های وارده و در مطالعة انواع قالیهای قدیمی و جدید که مورد تهاجم انواع حشرات قرار گرفته اند می توان گفت حشراتی که به فرش دستبافت نفوذ می نمایند عمدتا به تخریب الیاف پشم می پردازند. این گروه از حشرات را می توان حشرات کراتین خوار نام گذاری نمود. درمقابل این گروه از حشرات کراتین خوار دو گروه دیگر وجود دارند که به نسبت آسیب کمتری می رسانند 1- حشرات سلولز خوار 2- حشرات همه خوار

    به این ترتیب میتوان متوجه شد که چرا در اغلب قالیهای قدیمی پرز بسیارسریعتر از تار و پود آن از بین می رود. در میان حشرات مضرر و آسیب رسان به فرش می توان بید را خطرناکترین آنها بر شمرد. بیدها حشراتی هستند که دارای دگردیسی کامل می باشند. عمده ترین مراحل رشد در دگردیسی کامل به شکل ذیل می باشد:

    [حشره] کامل <--شفیره <--لارو<--تخم

    مرحلة اصلی آسیب رسانی این حشرات به الیاف پروتئینی مرحلة لارو آنهامی باشد. به عقیده کارشناسان بید در مرحلة لارو از کراتین موجود در الیاف پروتئینی پشم تغذبه می کند، و باعث از بین رفتن بخش اصلی تشکیل دهنده لیف های پروتئینی در پشم می شوند. گفته می شود که لارو بید در طی چهار نسل قادر به نابودکردن معادل 42 کیلوگرم پشم است . اما هنگامی که لارو به پروانة کامل تبدیل شد وبه اصطلاح بال در آورد، دیگر نمی تواند خسارت خاصی به منسوجات به ویژه فرش وارد سازد. زیرا دیگر قادر به تغذیه از طریق کراتین های الیاف نیست . بهترین راه برای از بین بردن بید نظافت و تمیز کردن قالیها است . استفاده از انواع جاروهای دستی و برقی و همچنین برس های مخصوص باعث بیرون آمدن تخم های بید از لا به لای پرزهای قالی می گردد. لازم است قالیها را هر از گاهی (مثلا سه ماه یکبار) جا به جا نمود و تمام سطوح پشت و روی آن را در معرض جریان هوا به ویژه نور آفتاب قرار داد. نور آفتاب از عوامل اصلی در مبارزه با بید است . از آنجائیکه بید عموما درانتهای پرز قالی تخم گذاری می کند بهتر است سالی یک الی دو بار آنها را به پشت خوابانده و ساعاتی در مقابل نور آفتاب قرار داد و در همین زمان به جارو کردن آن نیزپرداخت .معمولا قالیهایی که آویخته می شوند و مورد استفاده دائم هستند کمترمورد تهاجم بید قرار می گیرند اما قالیهایی که بدلایل خاصی لوله شده و یا تامی گردند تا برای مدتی نگه داری شوند (مانند قالیهای موزه ای ) بهتر است با مواداستاندارد شدة ضد بید همراه گردند.

    سوسک سیاه قالی از دیگر حشرات آسیب رسان به قالی دستبافت است . این حشره بانام علمی ATTAGENUS PICEUS شناخته می شود. سوسک سیاه قالی پس از نفوذ به داخل پرز قالی شروع به جویدن انتهای پرز نموده و کانالهایی رادرمیان پرز آن به وجود می آورد. سوسک سیاه قالی فقط الیاف پشم را از بین برده وآسیبی به تار و پود نخی نمی رساند. برای ازبین بردن این حشره و جلوگیری ازتخم گذاری آن باید از حشره کشهای ویژه استفاده نمود. موریانه ها نیز که در داخل خاک زندگی می کنند می توانند با حفر تونل به سطح اتاق و محلهایی که فرش پهن شده است نفوذ کرده و الیاف را از بین ببرند. استفاده از موانع فیزیکی مانند مصالح ساختمانی مقاوم (لایه های بتن ، موازییک های پهن و بزرگ و... و همچنین استفاده ازمواد ضد موریانه و حتی نظافت کف اتاقها در هر چند مدت ، می تواند از آسیب موریانه های خاکی به فرش جلوگیری کند.

بید از آفت های مهمی است که خسارت زیادی به فرش وارد می کند. تعداد زیادی از فرش های نفیسی که در گذشته بافته شده بود در اثر این آفت از بین رفته و نابود شده اند و در حال حاضر از آنها فقط نام و خاطره ای باقی مانده است. ما قبل از آگاهی با شیوه های مبارزه با آن بیولوژی این حشره را مطالعه می کنیم.

حشره ی بید پروانه ی کوچکی است به نام علمی Tincola Biselliella به رنگ زرد که طول بدن آن 9 تا 12 میلی متر است. پروانه های ماده در طول 2 تا 3 هفته از عمر خود در حدود صد تخم در محل تاخوردگی فرش و یا سایر منسوجات پشمی می گذارند. تخم های این پروانه در یکی از مراحل عمر خود به صورت لاور در می آیند و تنها این لاورها هستند که با تنیدن تار در روی پشم و حفر دالان هایی در داخل الیاف به آن صدمه می زنند. یک حشره ی بید قادر است پس از چهار نسل در حدود 42 کیلومتر پشم را نابود کند.

با تمامی خطرهایی که این حشره برای فرش دارد مبارزه با آن به طور کامل امکان پذیر و آسان است. در ایران و برخی از نقاط دنیا مرسوم است که هنگام مسافرت های طولانی فرش ها را لوله و یا تا کرده و در میان آنها حبه های نفتالین و یا کافور قرار می دهند تا بخارهای متصاعده از این مواد محیط زیست را برای این حشره نامناسب کند که البته طریقه ای نسبتا قدیمی ولی در هر صورت با ارزش و مفید است.

طریقه ی دیگری برای مبارزه با این حشره معمول است و آن این است که با داروهای ضد بید که به صورت کپسول های محتوی گازهای حشره کش به بازار عرضه می شوند هر چند یکبار پشت و روی فرش را گردپاشی و یا به اصطلاح جدید اسپری می کنند.

به طور معمول داروهای ضد بید بر دو قسمند : نوع اول آنهایی که پشم را غیر ماکول می کنند و نتیجه حشره و لار و بید از خوردن آن خودداری می کنند و نوع دیگر آنهایی هستند که حشره و یا لار و بید بعد از خوردن آن از بین می رود. این مواد را می توان در مراحل مختلف پشم شویی ، رنگرزی و حتی بعد از آن که فرش بافته شد با آن آغشته کرد. ما در اینجا فقط به عمل ضد بید کردن قالی بافته شده به طور مختصر اشاره می کنیم.

در این مرحله فرش را با محلول شیمیایی در درجه حرارت معینی ، که در بروشور داروها مندرج است ، شست و شو می دهند. سپس فرش را در دستگاه های آب گیر قرار می دهند تا آب آن خارج شود و چنانکه در قالی شویی های سنتی ایران مرسوم است آب آن را با بیلچه های مخصوص خارج کرده و این عمل را چندین بار تکرار می کنند تا پرزهای فرش به طور کامل محلول شیمیایی را جذب کنند و پس از این عمل از شست و شوی فرش خودداری و آن را همان گونه خشک می کنند.

برخی از خانم های خانه دار اروپایی برای جلوگیری از صدمه های حشره بید ، فرش های خود را در میان صفحه های روزنامه که محتوی مقدار زیادی هیدرو کربورهای نفتی است لوله کرده و به مدت های طولانی آنها را به این طریق محافظت می کنند. ولی مهمترین توصیه ی ما برای جلوگیری از بید خوردگی فرش ها این است که در صورت امکان هر روز با باز گذاردن پنجره ها و درب های اتاق و سالن ها برای مدتی به فرش های جریان هوا داده شود.

سوسک سیاه قالی با نام علمی Attagenus Piceus SP حشره ای است به رنگ سیاه که طول بدن آن 3 تا 6 میلی متر است. حشره کامل به علت عدم رغبت به تغذیه از الیاف پشمی خطر اقتصادی ندارد و مانند حشره ی بید خسارت عمده مربوط به لاروهای آن است که از پوست و پشم و پر تغذیه می کنند. رشد و نمو این لاروها با کندی صورت می گیرد.

منبع : افسانه جاویدان فرش ایران(محمد جواد نصیری )