آموزشگاه فنی و حرفه ای پنج پر

دستگاههای قالی بافی که اصطلاحا به آنها دار نیز گفته می شود عبارتند از چهار چوبه هایی به شکل مستطیل از جنس چوب و یا فلز و سایر متعلقات آن از قبیل پایه ، نیمکت و چرخ دندانه های مربوطه . از نظر شکل دستگاه و مکانیسم بافت آنها را به دو نوع تقسیم می کنند .

• دستگاه های افقی
• دستگاه های عمودی

دار  افقی ( زمینی): دار های زمینی یا افقی قدیمی ترین انواع دار های با فندگی و به عبارتی شاید اولین ابداع بشر برای بافت انواع زیر اندازها بوده است و هنوز هم پس از گذشت هزاران سال غالب دستباف ها و منسوجات قدیمی و سنتی ایران با استفاده از دارهای زمینی با فته می شود . دار افقی به موازات سطح زمین و با فاصله تقریباً35-30 سانتی متری زمین نصب می گردد.

در واقع دار زمینی دارای دو جزء اصلی است : 1_ سر دار  2_ زیر دار .

سایر اجزای این دار عبارتند از چوب هاف ، چوب کوجی ، میخ های مهار کننده و سه پایه .

 در این این نوع دارها در واقع میخهای مهار کننده  همان وظیفه راست روها را به شکل دیگری انجام می دهد .

دار عمودی: این دارها که تکامل یافته دارهای ابتدایی هستند از یک چهار چوب مستطیلی شکل با پایه و یا بدون پایه تشکیل می شوند و به طور عمود بر سطح زمین مستقر می گردند. دارهای عمودی از هرنوع که باشند دارای ساختمان مشابه اند.

این دار در جایی ثابت قرار دارد و به دلیل جایگیری کمتر معمولاً در گوشه ای از فضای موجود قرار می گیرند. دار عمودی به سه نوع دار تقسیم بندی می شود:

1- دار ثابت: در ساختمان این دار، محلی برای حرکت بافت نیست و بافنده خود، به وسیله نردبانهایی که به دو طرف دار بسته شده اند و به بالا می روند تغییر جا می دهد. دار ثابت از ابتدایی ترین انواع دار است. در این نوع دار گلیم به اندازه کادر داخلی دار بافته می شود.

2- دار تبریزی: این نوع دار متداول ترین نوع دار عمودی است، در کار کرد ن با این دار بافنده تغییر جا نمی دهد دو چوب تحتانی (زیردار) و فوقانی(سردار) دارد. سردار به وسیله پیچ و مهره قابل حرکت است.

 در موقع ضروری، دار شل می شود و پس از برگرداندن قسمت بافته شده به پشت، دوباره دار محکم می گردد. با این دار می توان دو برابر اندازه آن بافت. در حال حاضر این دارها با پیچ و مهره و به صورت آهنی ساخته می شوند که اصولی تر است. دارهای کوچک را می توان تمام فلزی ساخت، اما دارهای بزرگ به دلیل سنگینی، مشکل  حمل و نقل و همچنین کنترل ایست آن همچنان از چوب ساخته می شوند.

3- دار گردان(کرمانی): در این نوع دار، نخ به سردار و زیر دار پیچیده می شود و از شروع بافت به تدریج از سردار باز و بافته می شود سپس به زیر دار بر می گردد. با این نوع دار می توان طول تارها، در نتیجه طول گلیم و قالی  را به مقدار که می توان رساند، در این روش بافت، آنچه بافته شده است، به دلیل پیچیده بودن قابل رؤیت نیست و بعد از اتمام کار، بافته از دار باز می شود و قابل رؤیت است.امکان رویت و مقایسه نقشه ی قسمت بافته شده با نقاط قرینه منتقل شده به پشت دار وجود ندارد .  

قسمت های مختلف دار قالی

 سر دار : وظیفه مهار چله ها را دارد و در بالای سر دار قرار می گیرد .

 زیر دار : مانند  سر دار وظیفه مهار چله را بر عهده دارد ولی در پایین دار  قرار می گیرد .

راست روها : در دو سمت دار قالی بافی قرار داشته و وظیفه نگهداری و مهار سر دار و زیر دار را دارد .

فندک : در پایین سر دار و به موازات آن و معمولا با فاصله ای در حدود 30 الی 50 سانتیمتر از آن قرار دارد و به جای سر دار چله ها را مهار می کند . در برخی از مانند دارهای معروف به تبریزی از ابتدا تا انتهای بافت بر روی دار حضور دارد ولی در دارهای موسوم به فارسی بسته به سنت و شیوه با فت زمان حضور آن متفاوت است .

 چوب کوجی : در میانه دار قالی و جلوی چله ها قرار می گیرد و با مهار چله های زیر به کمک نخی به نام نخ کوجی وظیفه مهم جلو گیری از کجی فرش را بر عهده دارد . از این وسیله اغلب در دارهای معروف به فارسی استفاده می شود.

چوب هاف : در لابه لای چله ها قرار گرفته ، محدوده حرکت آن از زیر سر دار تا پشت چوب کوجی می باشد . وظیفه چوب هاف حفظ وتشدید فاصله و زیر و رو در میان چله ها است ، وبا قابلیت حرکت به سمت بالا و پایین ، ردیف ضربدر ها را نیز به بالا و پایین حرکت داده و موجب تسهیل عملیات پود کشی می شود.

گوه : وسیله ای است عموما به شکل مثلث که در محل اتصال سر دار و زیر دار با راست روها قرار گرفته است و با ایجاد فشار و با بالا و پایین بردن سر دار و زیر دار در نهایت وظیفه شل وسفت کردن چله ها را عهده دار است و معمولا در دارهای چوبی استفاده می شود .